Eskiden, biz çocukken, develer tellal, pireler berber iken, çocuklar rahatça sokaklarda oynayabiliyorken, en normal oyunlardandı kovboyculuk, şövalyecilik, canavarcılık, hırsız-polis… Çocuklar birbirini kovalar, çeşitli tuzaklar kurar; kılıçlar, kalkanlar, tabancalar havalarda uçuşurdu. Oyuncak tabancası olmayan çocuklar, ya bir sopa bulur tabanca yapardı, ya da en doğal oyuncak olan elini kullanırdı. Hepimizin çocukluğundan aşina olduğu bu oyunlar, günümüz bilinçli ebeveynlerini endişelendiriyor. Sıkça şu soruyu duyuyorum: Çocuğum şiddet içerikli oyunlar oynuyor, normal mi
Çocukların şiddeti oyunlarına konu etmeleri çok normal. Çocuklar her şeyi oynayarak öğrenirler. Günlük hayatta gözlemledikleri, merak edip denemek istedikleri, çözmeye çalıştıkları her konuyu oyunlarına bakarak anlayabilirsiniz. Yetişkinler sorunları zihinsel süreçlerle çözmeye çalışırken, çocuklar için yaşantısal olarak pratik etmek ön plandadır. Bunun en güvenli yolu da oyun. Öfkeyle, korku ve kaygıyla başa çıkmak, içlerindeki saldırganlık güdüsünü dengeleyebilmek, işe yarayan çözümler üretebilmek çocukların zamanla uzmanlaştıkları konular. Hissettikleri, fakat ne yapacaklarını bilemedikleri duyguları oyunlarına konu ederek üzerlerinde çalışırlar. Canavarcılık oyunu mesela, dışardan baktığınızda bir lego oyunu kadar öğretici ve faydalı olmadığını düşünebilirsiniz. Gelin bir de çoğu konuda bizler kadar tecrübeli olmayan çocukların gözünden bakalım. Bu oyunla çocuklar, canavar gibi ne olduğunu anlayamadıkları, gerçek sandıkları, kaygı uyandıran bir varlığı anlamlandırmaya çalışır. İyi-kötü, kazanma-kaybetme kavramlarını, kaybettiklerinde hayal kırıklığını, kazandıklarında heyecanı deneyimlerler. Canavara karşı hissettikleri öfkeyi dışa vurur ve rahatlarlar. Korktukları ve sinirlendikleri durumlarla nasıl baş edecekleri ile ilgili yaratıcı çözümler üretirler. Tüm bunları, düşünme yoluyla yapacak becerileri henüz yok. Oysa oyun gibi güvenli bir ortamda, birçok olumsuz duyguya karşı kendilerini geliştirirler
Anne babaların bu tarz oyunlara verdiği ilk tepki genelde engellemeye çalışmak oluyor. Boşver bu oyunu, gel yapboz yapalım’ gibi, daha nötr oyunlara yönlendirme çabasıyla sıkça karşılaşırız. Şiddet içerikli oyunları önlemeye çalıştığınızda çocuğunuza verdiğiniz mesaj, son derece normal olan bazı olumsuz duyguları kabul etmediğiniz oluyor. Böylece çocuğunuz bu duyguları hissettiğinde sizden saklamaya ve bastırarak yok etmeye çalışacak. Ancak ne yazık ki bu mümkün değil. Kendi hayatınızda da pek çok kez deneyimlemişsinizdir. Öfkenizi, korkunuzu, kaygınızı istediğiniz kadar yok etmeye çalışın, başaramazsınız. Bastırdıkça, en olmadık yerde en olmadık tepkileri verir, bazen istemeden saldırganlaşırsınız. Çocuklarımıza olumsuz duygularını kabul edip, onlara sağlıklı başa çıkma yolları geliştirmeyi öğretmemiz gerekiyor. Şiddet oyunlarında ön plana çıkan duygu olan öfke, tüm insanların zaman zaman hissettiği, yaşam için gerekli duygulardan biri. Doğamız gereği, tehlikelerle karşılaştığımızda ve kendimiz savunmamız gerektiğinde saldırganlığa başvurma eğilimindeyiz. Ama elbette, artık mağara devrinde yaşamıyoruz. Artık vahşi hayvanlarla veya elimizden yiyeceğimizi almaya çalışan diğer insanlarla savaşmamız gerekmiyor. Bu yüzden öfkemizi diğer insanlara zarar vermeden, kabul edilebilir yollarla ifade etmeyi öğrendik yıllar içinde. Gerçi son günlerde yaşadığımız bazı dehşet verici olayları düşündüğümde, bu konuda hala yol almak gerektiğini üzülerek fark ediyorum. Bu konudaki en büyük sorumluluk, geleceğin yetişkinlerini büyüten ebeveynlere düşüyor. Bu yüzden bir sonraki yazımda çocuklarınıza öfkeyle sağlıklı baş etme yollarını nasıl öğreteceğinizi ve şiddet oyunlarında endişelenmenizi gerektirecek durumların neler olduğunu paylaşacağım.
Şiddet içerikli oyunlarda ebeveynlerin dikkat etmesi gerekenler
Şiddet temalı oyunlar çocukların sıkça oynadığı fakat ebeveynleri endişelendirebilen oyunlar. Bu oyunların, çocukların duygusal gelişimi üzerindeki olumlu etkilerini bir önceki yazımda paylaşmıştım. Her ne kadar gerekli olsalar da, içeriği şiddet ve saldırganlık olan oyunlarla ilgili anne babaların dikkat etmesi gereken konular var.
Şiddet ve saldırganlık tema olarak oyunlarda normal kabul edilir. Oyun içinde vuruyor gibi yapmak, silahlar kullanmak, kavga yöntemleri uydurmak çocukların saldırganlık içgüdülerini anlamlandırıp, düzenlemeleri için gerekli. Ancak şiddet oyunda tema olarak kalmıyor ve davranışlara yansıyorsa, bu müdahale etmeniz gereken noktadır
Çocuklar pek çok duyguyu ve bu duyguları nasıl ifade edeceklerini yeni keşfediyor. Özellikle öfke, korku, hayal kırıklığı gibi duyguları diğer insanlara zarar vermeden gösterebilme konusunda çok da iyi değiller. Oyun oynarken bazen bu sınır istemeden aşılıyor. Hepimiz yaşamışızdır; çocuğunuzla savaş, canavar, güreşme oyunları oynarken birden işler ciddileşebilir. Oyun da olsa, yenildiğini düşünen çocuğunuz birden canınızı yakacak düzeyde saldırganlaşabilir. İşte buna benzer durumlar, ona öfke ve hayal kırıklığıyla kabul edilebilir şekilde baş etmeyi öğretmeniz için birer fırsat.
Çocuğunuz, sizinle veya arkadaşlarıyla oynarken fiziksel şiddet göstermeye başladıysa oyunu hemen durdurun. Gözlemlediğiniz duyguyu ona söyleyin. ‘Bu oyunda kaybettiğin için üzüldün.’ veya ‘Canavarı yenmeyi çok istiyordun.’ veya ‘Tuzağın işe yaramadığı için çok sinirlendin.’ O an gözlemlediğiniz duyguyu ona söylemeniz çocuğunuza anlaşıldığını ve kabul edildiğini hissettirecek. Unutmayın; hissettikleri her duyguyu koşulsuz kabul etmeliyiz. Müdahale etmemiz gereken nokta, duyguyu hangi davranışlarla gösterdikleri.
Oyun içinde bile olsa, birine vurmamak, canını yakmamak vazgeçilmez kuralınız olmalı. Şiddet gösteren çocuğunuza bu kuralı söyleyin. Ancak, çocuklar söz konusu olduğunda sadece yapma demek yeterli olmuyor. Onlara neyi yapabilecekleri ile ilgili alternatifler sunmalısınız. Öfkelendiğinde insanlara vurmak yerine yastıklara vurabilir, birlikte vurabileceği bir yumruk torbası yapabilirsiniz, eski gazete kağıtlarını yırtabilir, duvara yumuşak toplar fırlatabilir veya biraz suyla oynayabilir. Tüm bunlar öfkenin ortaya çıkardığı enerjiyi diğer insanlara zarar vermeden kontrol altına alabilmenin yolları. Sizler de buna benzer yaratıcı çözümler yaratabilirsiniz. Önemli nokta, yapamayacağı şeyi söyledikten sonra, yapabileceği başka pek çok şey olduğunu ona göstermek.
Saldırganlık hepimizde içgüdüsel olarak var. Ancak gösterme şekli biraz da çevreden öğrendiklerimizle belirleniyor. Çocuklarınızın oyunlarını gözlemleyin. Eğer zombiler, kafa kesmeler, kanlı sahneler yaşından beklenmeyecek düzeydeyse izlediği programlar veya oynadığı iPad oyunlarını gözden geçirin. Bazen çizgi film deyip geçiyoruz ancak oldukça kanlı sahneler içerebiliyor. Çocuklar henüz hazır olmadıkları bir şiddet seviyesiyle karşılaşırsa, bunu oyunlarına daha fazla konu ederler.
Çocuklar tekrarla öğrenir. Bu yüzden şiddet temalı oyunlar, öfkeyle bahşetme yollarını öğrenmelerinin en kolay yolu. Bu oyunları engellemeyin. Çocuğunuz oyunda şiddete her başvurduğunda ona kuralları ve yapabileceklerini hatırlatın. Davranışlarını düzenlemekle ilgili onlara ne kadar çok fırsat verirseniz, o kadar çabuk öğreneceklerdir.
Burcu Gencer